De Historie

Jaar eerste werken

1898

Historie

• 1858 - Gebouwd door Johannes J. Vollebregt
• 1898 - Verplaatst, aangepast en uitgebreid door firma Gradussen
• 1951 - Gerenoveerd en uitgebreid door firma Verschueren
• 1968 - Onderhoud en reparaties door firma Verschueren
• 2006 - Restauratie door firma Pels & van Leeuwen

Algemeen

In 1858 bouwde firma J.J. Vollebregt & Zoon uit ’s-Hertogenbosch een nieuw tweeklaviers orgel met aangehangen pedaal en 14 stemmen, bestemd voor de schuurkerk van de parochie te Elshout.

Het orgel had een hoofdwerk, een onderpositief en een aangehangen pedaal en werd als balustradeorgel opgesteld in de schuurkerk, de voorganger van het huidige gebouw.

Na gereedkomen van de nieuwbouw werd in 1880 het orgel overgeplaatst naar het neogotische ontworpen kerkgebouw zonder dat er wijzigingen werden aangebracht aan het mechanische sleepladen-orgel. De nieuwe kerk was een ontwerp van H.J. van Tulder, de inwijding vond plaats op 24 april 1879.

1898 - Ingrijpende wijzigingen

In 1898 wijzigde de firma Gradussen de dispositie van het orgel ingrijpend:

de klaviatuur en de windvoorziening werden vernieuwd. De klaviatuur bevond zich oorspronkelijk aan de zijkant en werd onder de hoofdwerklade aangebracht op de plaats van het Positief. De klaviatuur werd dwars in het orgel gebouwd, daarvoor moest het hele orgel hoger komen te staan. De registertrekkers, in twee rijen horizontaal boven de muzieklessenaar, zoals vaak bij Gradussen, kregen ingelegde porcelijnen naamplaatjes. Ook de mechanieken zijn grotendeels van Gradussen, gedeeltelijk nog van Vollebregt.

De windvoorziening geschiedt door een magazijnbalg van Gradussen, zij bouwden altijd royale balgen.

Om meer ruimte op de balustrade te verkrijgen werd het orgel naar achteren verplaatst. Het Positief werd haaks achter het orgel in de toren nis geplaatst op een nieuwe chromatische windlade.

Firma Gradussen wijzigden ook de dispositie. De Salicet 8' werd vervangen door een Prestant 4', de Octaaf 4' maakte plaats voor een Cello 8' en de Quint 3' voor een Salicionaal 8'.

Op het Positief plaatsten zij de Salicet 8' van het Hoofdwerk als Céleste 8' (vanaf c0) en werd de Viola di Gambe vervangen door een nieuw exemplaar. Tenslotte werd een Subbas 16' op het Pedaal geplaatst. De toonhoogte werd met een halve toon verhoogd door het aanpassen van het bestaande pijpwerk.

1903 - Onderhoud

In de daarop volgende jaren werd ook door firma Gradussen het onderhoud uitgevoerd aan dit orgel. Zo noteert Gradus (Gerardus) Driessen in het originele werkboekje op 15 oktober 1903: "het orgel gestemt volgens abonement" en dat hiervoor een bedrag werd gerekend van fl. 10,=. Er werd apart nog een bedrag van fl. 3,50 genoteerd voor reis- en verblijfskosten. Onderhoud aan dit orgel verliep dus niet op afroep maar volgens een onderhoudsplan: het abonnement.

1951 - Restauraties

In 1951 is het orgel door firma L. Verschueren Orgelbouw uit Heythuysen gerestaureerd waarbij de klaviatuur en de complete speelmechaniek werden vervangen en de dispositie grotendeels is gereconstrueerd. Op het Hoofdwerk werd de Cello 8' van firma Gradussen vervangen door een Sesquialter en werd de Prestant 4' deels vernieuwd. Op het Positief moest de Céleste het veld ruimen ten gunste van een Cimbel. De pedaalomvang werd met vier tonen uitgebreid, waardoor de Subbas moest worden aangevuld. Een nieuw pedaal met 30 tonen is geplaatst. Adviseur bij het werk was pater C. Huijgens.

Het orgel werd op 15 april 1951 door Hub. Houët ingespeeld.

In 1968 is het instrument nogmaals gereviseerd, eveneens door Verschueren Orgelbouw, hierbij werden de windladen voorzien van telescoophulzen.

Aan het eind van de jaren negentig was het orgel door lekkage en slijtage nauwelijks bespeelbaar. Jos Laus schreef als adviseur namens de KKOR een rapport. Vervolgens werden verwoede pogingen gedaan om zowel de kerk als het orgel een monumentale status te laten verkrijgen, waardoor een restauratie subsidiabel zou zijn. Helaas strandden de pogingen daartoe.

2006 - Grote restauratie

Firma Pels & Van Leeuwen uit ’s-Hertogenbosch voerde in 2006 een noodzakelijke restauratie uit omdat het orgel uiteindelijk nauwelijks meer bespeelbaar was geworden.

De situatie van 1898/1951 diende daarbij als uitgangspunt, een restauratie naar de toestand van 1858 werd wel overwogen maar bleek om meerdere redenen niet wenselijk.

De dispositie van het hoofdwerk is gereconstrueerd naar Vollebregt (1858), terwijl het positief in de toestand van Gradussen werd teruggebracht (1898).

De tinnen frontpijpen, die ooit met aluminiumbrons waren beschilderd, werden schoongemaakt en gepolijst. De magazijnbalg van Gradussen werd opnieuw beleerd en een nieuwe windmotor geplaatst. De windladen werden grondig gerestaureerd: de telescoophulzen werden verwijderd en de gehele mechaniek hersteld. De klaviatuur uit 1951 bleef gehandhaafd en is qua uitvoering een detonerend element in de verder klassieke opzet van het orgel.

De dispositie werd opnieuw aangepast: het Hoofdwerk werd in de staat van Vollebregt teruggebracht. De Salicet, door Gradussen als Céleste op het Positief geplaatst, keerde terug naar zijn oorspronkelijke plaats, het groot octaaf werd aangevuld met pijpwerk uit de voorraad van Pels & Van Leeuwen. De Sesquialter uit 1951 werd vervangen door een Quint 3, waarbij een deel van het pijpwerk van de Sesquialter werd benut.

Het Positief werd in de staat van 1898 teruggebracht. De Cimbel uit 1951 maakte plaats voor een Céleste 8', waarvan het pijpwerk afkomstig is uit de voorraad van de orgelmaker.

De gehele kas, de balustrade en ook de beide deuren naar de balustrade, zijn opnieuw geschilderd in een gebroken witte kleur. De opvallende rode kleuraccenten keerden niet meer terug.

Er zijn nog de twee schepbalgen onder de forse magazijnbalg uit 1898 aanwezig.

Adviseur bij de werkzaamheden was Jos Laus, die ook het ingebruiknameconcert verzorgde op 19 mei 2006.

Naar aanleiding van de ingebruikneming verscheen een brochure, waarin Jos Laus de wederwaardigheden van het orgel beschrijft.

Orginele dispositie

Broekhuijzen (1855) beschreef het vorige orgel van de kerk:

"Het orgel in de kerk de R Cath Gemeente aldaar (Elshout) is een zeer oud werk de maker onbekend. Heeft zes stemmen een handclavier geen pedaal en eene blaasbalg.

Manuaal: Holpijp 8', Prestant 4', Fluit 4', Quint 1½', Cornet 3 st en Sexqualter 3 st. , Tremulant, Ventil"

De dispositie uit 1860

• Manuaal I
  • Prestant 8'
  • Salicet 8'
  • Bourdon 8'
  • Prestant 4'
  • Roerfluit 4'
  • Kwint 3'
  • Octaaf 2'
  • Cornet III sterk (discant)
  • Basson Hautbois 8'
• Manuaal II
  • Viola di Gamba 8'
  • Bourdon 8'
  • Fluit 4'
  • Gemshoorn 2'
  • onbekend register
• Aangehangen pedaal

De dispositie uit 1898

• Manuaal I
  • Prestant 8'
  • Cello 8'
  • Salicionaal 8'
  • Bourdon 8'
  • Prestant 4'
  • Roerfluit 4'
  • Octaaf 2'
  • Cornet III sterk (discant)
  • Basson Hautbois 8'
• Manuaal II
  • Viola di Gamba 8'
  • Voix Celeste 8'
  • Bourdon 8'
  • Fluit 4'
  • Piccolo 2'
• Pedaal
  • Subbas 16'

De dispositie luidde van 1951 tot 2006

• Manuaal I
  • Prestant 8'
  • Salicionaal 8'
  • Bourdon 8'
  • Prestant 4'
  • Roerfluit 4'
  • Octaaf 2'
  • Sesquialter II sterk
  • Cornet III sterk
  • Schalmei 8'
• Manuaal II
  • Viola da Gamba 8'
  • Holpijp 8'
  • Fluit 4'
  • Gemshoorn 2'
  • Cimbel III sterk
• Pedaal
  • Subbas 16'
• Koppelingen
  • Manuaal I - Manuaal II
  • Pedaal - Manuaal I

Status orgel