De Locatie

Foto
Naam kerk
Sint Elisabethkerk
Straat - nr
Hoofdwagt 1
Postcode
5361 EW
Plaats
Grave
Regio
Provincie
Noord Brabant
Longitude
5.7402341
Latitude
51.7600585

De Historie

Jaar eerste werken
1866
Historie
  • 1846 - Nieuwbouw door Franciscus Cornelis Smits
  • 1866 - Restauratie door firma Gradussen
  • 1918 - Restauratie foor firma Smits
  • 1981 - Restauratie door firma Verschueren Orgelbouw
Algemeen

Vermoedelijk plaatste men in 1804 in de opgeknapte Sint Elisabethkerk in Grave het orgel dat Nicolaas van Hirtum in 1797 in de schuilkerk had geplaatst.

In 1841 leed de kerk in Grave ernstige stormschade. Na het herstel van het gebouw werden de restanten verkocht aan orgelbouwer Kuerten uit Huissen, die ze gebruikte voor de bouw van een nieuw orgel in Heumen. Franciscus Cornelis Smits kreeg de opdracht om in de Graafse kerk een nieuw orgel te bouwen. Dit werd een drieklaviers orgel met 30 stemmen en aangehangen pedaal, dat in 1846 in gebruik werd genomen. De kas is mogelijk gemaakt door J. Beuijssen uit Boxmeer.

1866 - Schadeherstel

Op 4 augustus 1866 werd het rugpositief verwoest door het instorten van een vieringpijler, waarna de firma Gradussen het aandurft de rest van het orgel te herstellen.

Verwoeste orgel

Het kon op 25 maart 1868 al weer in gebruik worden genomen en werd daarbij bespeeld door de bekwame, blinde organist dhr. J. (Jan) Peek.

Uit verschillende brieven van het kerkbestuur aan de firma Gradussen blijkt echter dat het orgel in slechte toestand verkeerde: "Nu is het erger, de boeren beginnen met ons orgelgeluid te lachen. Jan Peek met al zijn zangers roepen dringend om hulp. - Mijnheer, ons orgel is geheel ontstemd, geen wonder. - Mijnheer, ons orgel is weer in de war. . . kom s. v. p. de boel in order brengen".

Uit latere briefwisseling lijkt het erop dat firma Gradussen de problemen van dit orgel niet opgelost kon krijgen: "Grave, 10 Januari 1882. Mijnheer Gradussen. In antwoord op mijn brief van 16 November jl. beloofdet gij over 3 weken te komen. Te vergeefs hebben wij gewacht tot heden. De organist zegt dat hij aanstaande Zondag niet speelt zoo het orgel niet wordt nagezien".

Uiteindelijk klopt het kerkbestuur in 1883 weer aan bij firma F.C. Smits

De firma Smits herstelde het orgel in de jaren 1918/1919. Hierbij vervingen zij de Prestant 4' en de Sifflet 4' (discant) van het Echowerk door een Salicionaal 8' en een Vox Celeste 8' (discant). Vanaf mei 1974 was het orgel gedemonteerd en opgeslagen bij de firma Verschueren vanwege een restauratie van het kerkgebouw.

1980 - Restauratie

In 1980/1981 werd het instrument door hen gerestaureerd en herplaatst. Adviseur bij de werkzaamheden was Hans van der Harst. Er werd een nieuwe balustrade ontworpen met een schijnrugwerk, en de klaviatuur werd wederom uitgebreid tot drie manualen. Voorlopig is het derde manuaal echter nog altijd loos. Verschueren plaatste weer een Prestant 4' op de plaats van de Salicionaal, maar verving de Vox Celeste door een Fluit 2'. Op 19 november 1981 werd het orgel weer in gebruik genomen.

In 2016 is gestart met fondswerving met als doel het rugpositief van 1846 weer in de oude glorie te reconstrueren. De hoop is dat de werkzaamheden in 2018 kunnen beginnen.

Orginele dispositie

Volgens van 't Kruijs (1885) heeft het Orgel in de St. Elizabethskerk te Grave 18 sprekende stemmen met twee klavieren en is in 1840 door Smits, uit Reek, geleverd. Organist is dhr. J. (Jan)  Peek.

  • Hoofdmanuaal
    • Prestant 8'
    • Bourdon 16'
    • Holpijp 8'
    • Viola 8'
    • Prestant 4'
    • Dulcena 4'
    • Octaaf 2'
    • Mixtuur 2, 3 st.
    • Bombarde 16'
    • Trompet 8'
  • Bovenmanuaal
    • Prestant 4'
    • Veldfluit-Baarpijp 8'
    • Holpijp 8'
    • Echo (disc.) 8'
    • Salicet 4'
    • Sifflet 4'
    • Hobo-Dulciaan 8'
    • Vox-Humana 8'
Verschillende disposities

De door Smits ontworpen dispositie luidde:
Hoofdwerk: Bourdon 16' (gedeeld), Prestant 8', Viola di Gamba 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Open Fluit 4', Octaaf 2', Mixtuur III sterk, Bombarde 16' (gedeeld), Trompet 8' (gedeeld)

Rugwerk: Bourdon of Quintadeen 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Flagelet 1', Trompet 8', Klairon 4'

Echowerk: Holpijp 8', Flûte Travers 8' (discant), Prestantfluit 8', Open Fluit 4', Quint 2 2/3', Gemshoorn 2', Kromhoorn 8' (gedeeld), Vox Humana 8', Dulciaan 4' (bas)

Pedaal: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Pastorelle 2', Trompet 16', Fagot 16', Serpent 8'

4 koppels, 4 afsluitingen, ventil, tremulant

De oorspronkelijke dispositie luidde waarschijnlijk (volgens J. Boogaarts):
Hoofdwerk: Bourdon 16' (gedeeld), Prestant 8', Viola di Gamba 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Open Fluit 4', Octaaf 2', Mixtuur III sterk, Bombarde 16', Trompet 8' (gedeeld)

Rugwerk: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Flûte Travers 8' (discant), Octaaf 4', Fluit 4' (gedeeld), Octaaf 2', Flagelet 1', Trompet 8' (gedeeld), Klairon 4'.
Echowerk: Baarpijp 8' (bas), Veldfluit 8' (discant), Roerfluit 8', Echo Holpijp 8' (discant), Prestant 4', Salicet 4', Sifflet 4' (discant), Dulciaan 8' (bas), Oboë 8' (discant), Vox Humana 8'

Pedaal: aangehangen

Status orgel

De Dispositie

Bereik
IIP/18
Technisch
  • Manuaal omvang: C-f'''
  • Pedaal omvang: C-d'
  • Hoofdwerk: 10
  • Echowerk: 8
  • Pedaal: Aangehangen
  • Aantal (sprekende) stemmen: 18
  • Toets tractuur: Mechanisch
  • Register tractuur: Mechanisch
  • Windlade: Sleeplade
  • Stemtoonhoogte: a' = 415,3 Hz
  • Stemmingstemparatuur: Evenredig zwevend
  • Winddruk: 85 mm
Hoofdwerk
  • Bourdon 16' (B/D)
  • Prestant 8'
  • Holpijp 8'
  • Viola 8'
  • Prestant 4'
  • Dulcena 4'
  • Octaaf 2'
  • Mixtuur II-III sterk
  • Bombarde 16'
  • Trompet 8' (B/D)
Bovenwerk
Nevenwerk
Echowerk
  • Bourdon 16' (B/D)
  • Prestant 8'
  • Holpijp 8'
  • Viola 8'
  • Prestant 4'
  • Dulcena 4'
  • Octaaf 2'
  • Mixtuur II-III sterk
  • Bombarde 16'
  • Trompet 8' (B/D)
Zwelwerk
Manuaal
Positief
Onderpositief
Vulstem
  • Mixtuur III sterk (Hoofdwerk)
    • C: 1' - ⅔' - ½'
    • c°: 2' - 1⅓' - 1'
    • c'': 4' - 2⅔' - 2'
Pedaal
  • Aangehangen
Koppelingen
  • Manuaalkoppel
  • Pedaal - Hoofdwerk
Accessoires
Speelhulp

Media kerk en orgel

Publicaties-oud
Publicaties
Foto's

Grave-kerk03Grave-kerk01Grave-kerk02Grave-orgel13Grave-orgel12Grave-orgel10Grave-orgel14Grave-orgel01Grave-orgel02Grave-orgel11Grave-orgel03Grave-orgel15Grave-orgel06Grave-orgel04Grave-orgel05Grave-orgel07

Video

Bronnen

Bronnen/literatuur
  • Piet Bron - Orgbase.nl
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I
  • Gegevens behorende bij de Orgelkalender 1965. - In: Het Orgelblad, jrg. 7 nr. 11, november 1964
  • Oude orgels in Brabant / Hans van der Harst. - In: Het Orgel, jrg. 64 nr. 3, maart 1968
  • Kort orgelbouwnieuws. - In: Het Orgel, jrg. 70 nr. 6, juni 1974
  • Het orgel in de St. Elisabethkerk te Grave / Hans van der Harst. - In: Het Orgel, jrg. 77 nr. 11, november 1981
  • Kroniek : 19 november 1981. - In: De Mixtuur, nr. 38, maart 1982
  • Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900 / Frans Jespers. - 's-Hertogenbosch : Het Noordbrabants Genootschap, 1983
  • De orgelbouwers Smits : enkele aspecten van hun leven en werk / Angeline Augustus, Johan Zoutendijk [red.]. - [S.l.] : Het Brabantse Orgel, [1994]
  • Het historische orgel in Nederland 1840 - 1849 / Peter van Dijk (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 2002. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 6)
  • Grave bijna zes eeuwen orgelstad / Wout van Kuilenburg. - Elburg : Stichting tot Behoud van het Nederlandse Orgel, 2002. - (Publicatie ; 57)
  • 17 mei: voorjaarsexcursie naar noordoosten van Brabant / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 56 nr. 5, mei 2014
  • Voorjaarsexcursie Noordoost-Brabant zaterdag 17 mei / Wim van der Ros. - In: Brabants Orgelrijkdom 2014
  • De orgelmakers Smits te Reek (bij Grave) / J.G.P.G. Boogaarts. - Zutphen : WalburgPers, 2017
  • Najaarsexcursie op 7 oktober naar Grave, Escharen en Cuijk / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 59 nr. 8, oktober 2017

Recordinfo

Laatste updater
ID-nr
58
ID-code
EXMQE
Datum aanmaak
2021-02-27 14:33:03
Aangepast
2021-10-20 19:53:56
Opgevraagd